مامۆستایەکێ زانکۆیا زاخۆ ژ کۆلیژا زانست - پشکا کومپیۆتەر، ڕابوویە ب ئەنجامدانا ڤەکۆلینەکا فەلەکی و ئەنجامێن ڤەکۆلینا وی شیاینە ئاستێن بلند د گۆڤارەکا زانستی یا جیهانی دا تومار بکەن.

هەژیە بێژین؛ ڤەکۆلینا وی دەربارەی هاوکێشێن گرێدایی (ماددێ تاری) و (دینامیکیا نیوتنی) یا نوی د شرۆڤەکرنا زڤرینا گەلەکسیان دا یە و تێدا هاتیە، کۆ زڤڕینا گەلەکسیان ژ تیۆرێن ماددێ تاری باشترە.

بابەت:
ڤەکۆلینەکا زانستی یا نوی کۆ د گوڤارا Astrophysics and Space Science دا هاتیە بەلاڤکرن، ئاشکرا کریە، کۆ مۆدێلەکێ فیزیایی یێ گەلەک سادە دشێت ب هویربینیەکا بلندتر ژ مۆدێلێن ماددێ تاری و تیۆرێن گرێشێ (جاذبية) یێن بەدیل یێن نایسار، تەڤگەرا زڤڕینا گەلەکسیێن دیسکی شڕۆڤە بکەت.

ڤەکۆلەران پشت بەستن ل سەر داتایێن هویر یێن (175) گەلەکسیان ژ داتابەیسا (SPARC) کر و پێنج مۆدێلێن جودا ب بکارئینانا ڕێکێن ئاماری یێن پێشکەفتی هەڤبەر کرن. ئەنجامان دیار کر کو یاسایەکا ئەزموونی یا کو بتنێ ل سەر ئێک فاکتەر ڕاوەستیایە، و گرێدایە ب لەزاتییا زڤڕینا دیتنکری یا هەر گەلەکسیەکێ، باشترین بوو د پتر ژ (60٪) ژ گەلەکسیێن هاتینە خواندن، و باشترین کوالێتییا گونجانێ دگەل داتایان بدەستڤە ئینا.

ل بەرامبەر، مۆدێلێ ماددێ تاری یێ بەربەلاڤ (NFW) بتنێ د شڕۆڤەکرنا ژمارەکا سنوردار یا حالەتان دا سەرکەفتی بوو، د دەمەکێ دا مۆدێلێن دی یێن وەک MOND و دیسکێ فريمان و مۆدێلێ بۆسما ئەنجامێن لاوازتر هەبوون.

ڤەکۆلین ئاماژێ ب وێ چەندێ دکەت، کۆ ئەڤ یاسایا سادە، یا کو ڕاستەوخۆ ل سەر پێڤانێن ڕەصدکرنێ هاتیە ئاڤاکرن، دبیت پرەنسیپەکێ سەرەکی نیشان بدەت کو کۆنترۆلا دینامیکا گەلەکسیێن دیسکی دکەت، ئەڤە ژی دەرگەهی ڤەدکەت بۆ دووبارە هزرکرن د وان مۆدێلێن ئاڵۆز دا یێن نوکە دهێنە بکارئینان بۆ تێگەهشتن ل پێکهاتەیا گەلەکسیان و تەڤگەرا وان.